Oklobdžija - Drugi deo

Anarhizam u suvremenoj Italiji

Prije II Svjetskog rata u Italiji su postojala dva udruženja anarhista: UAI i USI-Unione Sindicati Italiani (Savez talijanskih sindikata). Godine 1945. na kongresu u Karari (15—19. IX) donijeta je odluka da se USI ne obnovi,(26) a istovremeno je osnovana organizacija FAI — Federazione Anarchica Italiana (Talijanska anarhistička federacija), koja je tada brojala oko 1000 članova. Unutar ove orgnizacije okupljene su različite tendencije kao što su anarho-komunisti, anarho-individualisti, anarho-sindikalisti, anarho-humanitaristi itd.

Talijanski anarhistički pokret podijelio se 1965. godine (u Karari) na dvije grupe sa različitim stavovima po pitanju organizacije. Pristalice federacije i statuta ostaju uz FAI i njihovo je glasilo još uvijek „Unita Nova”. Druga grupa koja smatra da FAI previše podsjeća na partiju osniva GIA — Gruppi di Iniziative Anarchica (Grupe anarhističke inicijative) i njeno je glasilo „L'internazionale”. GIA formalno postoji i danas, no djelatnost njenih članova ogleda se gotovo isključivo kroz spomenuti dvotjednik koji izdaju. Članstvo GIA je dobno starije od FAI, jer pokret 1968. godine u Italiji, koji predstavlja i vrijeme obnove članstva, uglavnom je bliži tzv. organizacijskoj liniji koju slijedi FAI, nego individualističkoj.

Šezdesetih je godina osnovan u Milanu GAF — Gruppi Anarchici Federati (Federativne anarhističke grupe), sastavljen uglavnom od mladih intelektualaca, koji žele produbiti analizu društva i metoda djelovanja, te je njihova aktivnost uglavnom usmjerena na socijalna istraživanja i teorijski rad. Danas više ne postoje kao povezane i organizirane grupe ali nastavljaju djelovati kroz brojne časopise („Rivista Anarchica“, „Antistato“, „Interrogazione“, „Autogestione“, „Senzapatria“ itd.).

Anarhistički militanti iz različitih grupa su još do 1967. godine bili u prosjeku stariji pripadnici radništva i seljaštva. Tu situaciju mijenja studentski pokret 1968. godine koji formulira zahtjeve bliske liberterskim, odbijajući delegiranje i reprezentiranje, kompromise i tradicionalne oblike političkog udruživanja. Škole i fakulteti nastoje razbiti okvire tradicionalnog obrazovnog sistema i sterilne kulture, te postati centri diskusije i slobodne kritike. U pitanje dovode sve segmente društvene strukture i postojećeg poretka (edukativnog, naučnog, etičkog, ekonomskog i političkog).

Tokom slijedeće, 1969. godine radnici mnogih talijanskih tvornica pokreću seriju akcija nezadovoljni kontraktualnim rokovima (obnavljanja ugovora), ali ubrzo proširujući spektar kritike. Prelaze na kompleksne probleme proizvodnih odnosa, hijerarhije na radnom mjestu, moći odlučivanja, niskih nadnica i alijenirajućih uvjeta rada. Postavljaju se zahtjevi za većim učešćem radnika u planiranju i upravljanju poduzećima. Veći dio radničkog pokreta tih godina uključuje se u PCI (Komunistička partija Italije) i sindikate pod njenim utjecajem ili osniva grupe ekstraparlamentarne ljevice. Ali jedan dio studenata i u manjoj mjeri radnika identificira se s liberterskim pokretom koji se revitalizira i traži nove puteve djelovanja. Jedni predlažu da se u anarhizmu prihvate neki marksistički principi, drugi s novom energijom podržavaju aktuelnost anarho-sindikalizma, dok treći inzistiraju na temama kao što su represija, militarizam,(27) feminizam, antinuklearni pokret, ekologizam itd.

Ova obnova se unutar FAI ne ogleda na organizacijskom nivou i statutu (koji je sastavio još Malatesta). Organizaciona struktura je ostala ista. Rad je reguliran programom i statutom i odvija se preko mnogobrojnih radnih komisija. Glavno mjesto okupljanja i odlučivanja predstavlja kongres, a između kongresa kontakti se vrše preko internog biltena koji izlazi dvomjesečno, a pripremaju ga zadužene grupe. Održavaju se stalni kontakti sa drugim anarhističkim organizacijama (FAI je članica IFA — Intemazionale Federazione Anarchica, Internacionalna anarhistička federacija). FAI sačinjava 40-ak grupa (broj članova jedne grupe je u prosjeku desetak ljudi), a njen glasnik „Umaita Nova“ izlazi u tiražu od 10.000 kopija i u njemu mogu objavljivati svi anarhisti i liberteri uopće, bez obzira jesu li članovi FAI.

Zanimljiv je odnos članova FAI prema PCI. Prije 1968. godine neki su anarhisti, naročito u manjim gradovima, surađivali s članovima PCI u Comitati di base (Komiteti baze) u tvornicama, ali je ta suradnja prekinuta. PCI najčešće ignorira anarhiste ili ih, kao zabludjele sinove, pokušava re-kuperirati za reformističke ciljeve. Poziciju FAI prema PCI uvjetuju tri elementa:

1. Pozicija anarhističke političke teorije prema partijama općenito, a marksističkim posebno.
2. Historijsko iskustvo u Rusiji 1917—1921. (posebno odnos boljševika prema mahnovistima u Ukrajini i pobuni u Kronštatu),
3. Događaji u Španjolskoj (1936—1939).

No, ne radi se samo o idejnim razmimoilaženjima. Ponekad dolazi i do fizičkih obračuna anarhista i članova PCI i to najčešće prilikom prvomajske povorke iz koje članovi PCI nerijetko nastoje udaljiti anarhiste smatrajući da to nije i njihova proslava. Na žalost, radi se o historijskom apsurdu, pošto je činjenica da se taj dan počeo slaviti kao internacionalna manifestacija radničke solidarnosti u spomen žrtvama sa Hajmarket Skvera (Haymarket Square) u Čikagu. Tamo je poslije masovnih radničkih demonstracija 1886. godine (oko 40.000 učesnika) uhapšeno nekoliko anarhističkih aktivista Albert Parsons (Albert Parsons), Ogast Spajz (August Spies), Samjuel Filden (Samuel Fielden), Luis Ling (Louis Lingg), Džordž Engl (George Engel), Majki Švob (Michael Schwab) i Oskar Nib (Oscar Neebe) pod sumnjom da su organizirali pobunu. Njihovo suđenje bila je „najmonstruoznija karikatura pravde koja se ikada mogla vidjeti pred jednim američkim sudom“ Moris Hilgit (Morris Hilquit).(28) Četvorica su obješeni, jedan se ubio u zatvoru, a trojica su oslobođeni pet godina kasnije, kada je ponovljena istraga utvrdila lažnost prvog procesa!(29) Na I kongresu II Internacionale 1889. godine odlučeno je da se svake godine u spomen na te događaje održe masovne radničke demonstracije.

Odnos anarhista prema političkom nasilju

Kao što je već rečeno, anarhistička misao i praksa nerijetko se gotovo poistovjećuje s politčkim nasiljem. Tako danas vlada opće uvjerenje, koje angažirano podhranjuje buržoaska štampa, da su sve brojne grupe gradske gerile u Italiji u stvari anarhisti kojima je glavni motiv unošenje nemira u stabilnu strukturu buržoaskog društva što postižu nizom ubojstava. Neupućena publika vjeruje da su i Brigate Rosse (Crvene brigade) neka vrsta anarhista iako oni sami sebe nazivaju marksistima-lenjinistima, a dokumenti i stavovi im se često približavaju staljinističkim, dakle kruto-autoritarnim, prema tome dijametralno suprotnim svemu što su anarhisti ikada zastupali. To je s jedne strane posljedica propagande dijelom i političkih atentata s kraja XIX stoljeća, no nesumnjivo se radi i o nepoštenoj borbi buržoaske države protiv onih koji i sam njen smisao dovode u pitanje.

Žrtve takve politike koja ne preza ni pred lažnim optužbama ni pred brutalnim ubistvima postojale su u prošlosti, a ni naše ih vrijeme nije lišeno. U internacionalnim razmjerima svakako je najpoznatiji slučaj vezan uz libertere Nikolu Saka (Niccolu Sacca) i Bartolomea Vancetia (Bartolomea Vanzettia), talijanske emigrante u Americi. Uhapšeni su 1920. godine pod optužbom da su prilikom napada na jednu banku ubili blagajnika i čuvara. Njihovi alibiji nisu prihvaćeni, a također su ignorirana mnogobrojna svjedočenja u njihovu korist. Apeli koji su dolazili iz svih civiliziranih zemalja svijeta nisu utjecali na presudu koja je donesena godnu dana kasnije. Osuđeni su na smrt na električnoj stolici. Svjetska javnost ne prihvaća ovu sudsku farsu te se nastavljaju brojne demonstracije u Americi i Evropi. Rijetko je koji sudski proces u historiji pravosuđa doživio ovako masovnu i angažiranu osudu. Ali nekolicina vlastodržaca bila je daleko moćnija od stotina hiljada ljudi koji su zahtijevali pravdu. Sako i Vanceti bili su šest godina izloženi psihičkoj torturi na smrt osuđenih. Pogubljeni su 23. VIII 1927. godine u Čarlstonu.(30)

U novije vrijeme žrtva igre pravosuđa povezane s perfidnim kalkulacijama neofašista bio je mladi anarhista Đuzepe Pineli (Giuseppe Pinelli). „12. XII 1969. dolazi do krvoprolića na Piazza Fontana u Milanu, kad podmetnuta bomba ubija 16 ljudi. Desnica i državni aparat 'bez minimalnog dokaza' optužuju za taj čin anarhiste: Uhapšen je Petro Valpreda, a Đuzepe Pineli se 15. XII 1969. za vrijeme saslušanja 'misteriozno ubija skočivši kroz prozor policijske stanice. Kasnije je dokazano da su bombu podmetnuli fašisti uz pomoć nekih tajnih državnih službi. Od tada se u ljevičarskim izvorima ovaj događaj naziva 'državnim pokoljem'.“(31) Valpreda je međutim proveo tri godine u istražnom zatvoru, a mnogobrojne demonstracije u kojima se zahtjevalo njegovo oslobođenje okupljale su sve progresivne snage u Italiji i predstavljale direktno pozivanje na odgovornost onih članova režima koji su tako spremno pomagali fašistima.(32)

Druga žrtva bio je Franko Serantini (Franco Serantini) koji je 7. V 1972. podlegao ozljedama zadobjenim u zatvoru (bila mu je uskraćena bilo kakva liječnička pomoć. Zatvorski liječnik Mamoli (Mammoli) nije kažnjen, ali ga pet godina kasnije ranjavaju pripadnici AR — Azione Rivoluzionaria (Revolucionarna akcija). Inače, ova grupa predstavlja izuzetak kada se govori o ljevičarskom političkom nasilju u Italiji. Naime, to je jedna od rijetkih organizacija čiji se članovi nazivaju anarhistima, što je zanimljiv podatak ako se uzme u obzir da je u Italiji u periodu od 1970—1980. godine djelovalo više od 200 grupa ljevičarskih gradskih gerilaca.(33)

Navedeno je da u Italiji izlazi čitav niz anarhističkih listova i časopisa. No u tom moru publiciranih materijala samo jedan pokazuje izrazite simpatije s oružanom borbom. To je časopis „Anarchismo“ koji izlazi na Siciliji a čiji je urednik Alfredo Maria Bonano. Dakle čak i na nivou ideja tek izuzeci iz redova anarhista imaju simpatije za takav način borbe.

S druge strane, golema većina anarhista u Italiji smatra da akcije gradskih gerilaca samo nanose štetu revolucionarnim ciljevima jer daju osnovu državi da pojača represiju, a s druge strane izazivaju odbojnost stanovništva. Također ih smatraju elitistima i borcima za vlast koji djeluju umjesto naroda a ne sa njim. Glavni metod rada anarhista je revolucionarna propaganda, ali ne oružjem već idejama koje žele iznijeti što širem krugu ljudi. Govoreći o propagandi djelom u prošlosti oni kažu: „Revolucionarni anarhistički terorizam je bio izuzetan i egzemplaran, jer se nije primjenjivao protiv nevinih nego protiv osoba koje su u sebi nosile odgovornost za druge terorizme, opravdane političkim i moralnim zakonima.“(34)

Općenit stav IFA prema političkom nasilju može se smiriti slijedećim navodom: „IFA odbacuje forme političke akcije utemeljene na slijepom i nepotrebnom nasilju, na odsustvu respektiranja ljudskog dostojanstva vlastitih neprijatelja, a još više neutralnih ili nevinih pojedinaca. Ona razobličava sve forme manipulacije, nasilja, te vojnog i državnog terorizma koje se često prenosi u akcije političkih organizacija koje su danas progonjene i bore se za pravednu stvar, ali većim dijelom aspiriraju (ako ne drukčije, onda svojim programom, metodama i ideologijama) da u budućnosti same postanu državna vlast.“(35)

ZAKLJUČAK

Od polovice XIX stoljeća do danas anarhizam u Italiji možemo podijeliti u nekoliko faza:
1. Period artikulacije ideja, značajno obojen Bakunjinovim utjecajem, sa snažnim nadama u općenarodni ustanak i insurekcionističkim pokušajima.
2. Posljednja dekada XIX stoljeća je vrijeme „propagande djelom“ koju izaziva neuspjeh pokušaja insurekcije i represija režima.
3. Konačno udaljavanje od marksističke ideologije i prakse izražene u Ruskoj revoluciji i građanskom ratu u Španjolskoj.
4. Propaganda aktivnosti nadopunjena novim sadržajima koje je nametnula složena socio-politička situacija u suvremenoj Italiji.

Daljnji razvoj ovog pokreta i ideje koje propagira bit će zanimljivo nadalje pratiti na talijanskoj socijalnoj sceni, naročito s obzirom na nesigurnu ekonomsku situaciju i buđenje novih pokreta koji u mnogim zapadnoevropskim zemljama pa i Italiji, mobiliziraju sve veći broj stanovništva boreći se da zaustavi uništavanje planete i neugodnu igru na ivici ratnog sukoba koju s puno elana nastavljaju velike sile. A upravo se oko problema naoružavanja, ograničenja nuklearne energije i ekologije danas vode brojne zanimljive diskusije među talijanskim anarhistima. Može se reći da mnogi od novih pokreta koji predstavljaju masovnu želju za angažiranjem i odlučivanjem o načinu i kvaliteti vlastitog življenja stoje na eksplicitno ili implicitno liberterskim pozicijama. Stoga je vjerojatno da će anarhizam u Italiji (ponovo) sve više predstavljati relevantnu socijalnu misao.

Fusnote:

1. Zahvaljujem kolegici Klari Đermani (Clara Germani) iz Trsta i kolegi Trivi Inđiću iz Beograda koji su mi sugestijama pomogli u izboru literature i radu na ovom tekstu.
2. Errico Malatesta u knjizi A. Krešić i R. Vujičić; DRŽAVA I POLITIKA (II), Glas Slavonije, Osijek, 1977), str. 79.
3. George Woodcock (ed.): ANARHIST READER (Fontana/Collins, Glasgow, 1978), str 43.
4. Podatke o tom periodu vidi u knjizi Pier Carlo Masini: STORIA DEGLI ANARCHICI ITALIANI (Rizzoli Editore, Milano, 1969)
5. Milorad Ekmečić: BAKUNJIN KAO POBUNJENI INTELEKTUALAC u knjizi M. Bakunjin: ISPOVIJED (Glas Slavonije, Osijek, 1976), str. 150.
6. Ibid. str. 149.
7. Michael Bakunin: SELECTED WRITINGS (ed. Arthur Lehning) (Grove Press, Ine, New York, 1974), str. 214.
8. George Woodcock: ANARCHISM (Penguin, 1977), str. 316.
9. Daniel Guerin: ANARHIZAM (Naprijed, Zagreb, 1980), str. 76.
10. Biografske skice i neke izabrane radove najznačajnijih predstavnika anarhizma u Italiji vidi u knjizi I LEADERS DEL MOVIMENTO ANARCHICO (a cura di P. C. Mašini), (Minerva Italica, 1980)
11. Laslo Sekelj: O ANARHIZMU (CDD, Zagreb, 1982), str. 20.
12. IL NOSTRO PROGRAMIMA u knjizi I LEADERS DEL MOVIMENTO ANARCHICO, str. 66.
13. G. Woodcock: ANARCHISM, str. 325. Vidi također Emma Goldman: PSIHOLOGIJA POLITIČKOG NASILJA i Alexander Berkman: DA LI JE ANARHIZAM NASILJE, (Argumenti, Rijeka, 1/78), te 29 LUGLIO 1900 - UN FATTO (G.A.R. Carrara, 1981)
14. Vidi CONGRESSO ANARCHICO (LP editriee, Torino, 1978)
15. Errico Malatesta: SCRITTI SCELTI (a cura di Gino Gerrito), (Samona e Savelli, Roma, 1970)
16. D. Guerin, op. cit. str. 14.
17. Ibid. str. 17
18. L'ATTENTATO Dl MONZA 1900 u knjizi I LEADERS DEL MOVIMENTO ANARCHICO, str. 80.
19. Prema Guerinu, str. 117. »Na kongresu u Anconi od 2. do 4. studenog 1921. Talijanska anarhistička unija odbila je da rusku vlada prizna kao predstavnika revolucije.«
20. A. Krešić, R. Vujičić, op. cit. str. 80.
21. Nikolaj Bucharin — Luigi Fabbri: ANARCHIA E COMUNISMO SCIENTIFICO (Altamurgia, Torino, 1973)
22. IL FASCISMO OVVERO LA CONTRORIVOLUZIONE PREVENTIVA u knjizi I LEADERS DEL MOVIMENTO ANARCHICO, str. 148. Vidi također Luigi Fabbri: LA FUNZIONE DELL' ANARCHISMO NELLA RIVOLUZIONE (Collana Libertaria, Torino, 1962)
23. Prema Guerinu str. 117.
24. "Camillo Berneri: COMPITI NOUVI DEL MOVIMENTO ANARCHICO (L'lmpulso, 1955)
25. Prema Guerinu, str. 133.
26. USI je obnovljen tek sedamdesetih godina i to kao sindikat bez revolucionarnog programa. Danas (1984) je to najmanji sindikat u Italiji koji broji svega nekoliko stotina članova.
27. Vidi na pr. Claudio Venza: ROSSO ROSA E GRIGIOVERDE (Interrogations, 15/78)
28. ENCIKLOPEDIJA LEKSIKOGRAFSKOG ZAVODA (Zagreb, 1969), tom V, str. 315.
29. Domenico Tarizzo: L'ANARCHIA (Mondadori,1976), str. 165—170. Opširno o tim događajima vidi u knjizi Louis Adamić: DINAMIT (Binoza, Zagreb, 1933), str. 61—75.
30. D. Tarizzo, op. cit.
31. Slobodan Drakutić, Mirjana Oklobdžija, Claudio Venza: GRADSKA GERILA U ITALIJI (Liburnija, Rijeka, 1983), str. 55.
32. U Zagrebu je u teatru ITD postavljena predstava Daria Foa SLUČAJNA SMRT JEDNOG ANARHISTE, koja predstavljaju nadahnutu rekonstrukciju tragične smrti G. Pineilia.
33. Vidi knjigu GRADSKA GERILA U ITALIJI — kratice
34. Iz letka dijeljenog na III internacionalnom kongresu IFA u Carrari, održanog 23—27. marta 1978. Vidi GRADSKA GERILA U ITALIJI, str. 339.
35. Ibid. str. 338.